تاریخچه هنرستان و هنرکده موسیقی ملی

به منظور حمایت و پیشرفت هر چه بیشتر موسیقی ملی و اصیل ایران که در سالهای بعد از جنگ جهانی دوم مورد هجوم قرار گرفته بود، انسان هایی علاقمند به هنر موسیقی و هنرمندانی والا مقام که به ایران و ایرانی و فرهنگ صوتی آن عشق می ورزیدند و در رأس آنان زنده یاد روح الله خالقی بود، انجمنی به نام "انجمن دوستداران موسیقی ملی" در سال 1323 تأسیس نمودند.

اعضای این انجمن، دور هم جمع گشتند، دست در دست هم نهادند و چون تنی واحد برای این امر مهم، با از خود گذشتگی ها و فداکاریهای فراوان، شالوده برپایی مؤسسات فرهنگی و هنری بزرگی را فراهم آوردند که بعدها بسیار در موسیقی ایران مثمر ثمر واقع شد و برای همیشه در تاریخ موسیقی ایران و فرهنگ صوتی این سرزمین ثبت گردیده است.

گروهی از هنرمندان عضو این انجمن، کنسرتهایی را برپا کردند که در آن، آهنگهای محلی که خود تنظیم کرده بودند به اجرا درمیآوردند و در ضمن با رادیو نیز همکاری داشتند.

برای اینکه "انجمن دوستداران موسیقی ملی" فعالیت ها و شعاع کارهای خود را بتواند گسترش دهد، می بایستی انجمن دارای اساسنامه و سازمان و مکانی باشد و در ضمن به ثبت قانونی برسد که صورت رسمی به خود گیرد.

به همین منظور، عده ایی از استادان موسیقی، طی چند جلسه مشورتی، نام "انجمن دوستداران موسیقی ملی" را به "انجمن موسیقی ملی" تبدیل کردند و فرج الله بهرامی به سمت رئیس انجمن موسیقی ملی، علینقی وزیری به سمت نایب رئیس انجمن موسیقی ملی، روح الله خالقی به سمت دبیر انجمن موسیقی ملی، دکتر علی فرهمندی، محمد علی امیر جاهد، لطف الله مفخم پایان، حسینعلی ملاح، مهدی مفتاح و تعدادی دیگر به عضویت انجمن موسیقی ملی انتخاب گردیدند. انجمن پس از تنظیم و تدوین اساسنامه خود و ثبت آن در مراجع قانونی از مهرماه 1323 رسماً کار خود را آغاز کرد.

درباره تاریخچه تأسیس این انجمن و فعالیت های آن در اولین نشریه انجمن چنین آمده است:

«این انجمن به منظور پیشرفت موسیقی ایران و اشاعه آن در ششم تیرماه 1323 تشکیل شد. هیئت مؤسسین هر یک مبلغی به عنوان سرمایه اولیه به صندوق انجمن پرداخته و ماهانه ای به نام حق عضویت که مبلغ آن کمتر از 50 ریال نیست مرتباً می پردازند. این انجمن دارای هیئت مدیره پنج نفری است که سالی دو مرتبه در جلسه همگانی از میان اعضای مؤسس انتخاب می شوند و این سمت را افتخاراً قبول کرده، کارهای اجتماعی و مالی انجمن را به مسئولیت مشترک یکدیگر انجام و گزارش کارهای خود را به جلسه همگانی میدهند. از سرمایه صندوق به منظور اموری که وسیله پیشرفت و اشاعه موسیقی ملی ایران باشد از قبیل دادن کنسرت و چاپ رسالات و نت های مربوطه به موسیقی استفاده می شود و سودی که کمتر از صدی ده سرمایه استفاده شده نباشد با اصل سرمایه به صندوق مسترد می شود. اعضای انجمن میتوانند در مواقع ضرورت از سرمایه صندوق وام بگیرند به شرط اینکه وام خود را سه ماه با سود 5 / 1 درصد ماهانه در مدت سه ماهه به صندوق مسترد دارند. صندوق انجمن در بانک ملی دارای حساب مخصوصی می باشد و این سرمایه در تاریخ 20 دی ماه 1323 بالغ بر 50 / 46541 ریال بوده است».

خدمتگزار بزرگ به موسیقی ملی ایران استاد روح الله خالقی خود، درباره نحوه کار و عملکرد انجمن موسیقی ملی مینویسد:

«البته اساسنامه انجمن موسیقی ملی قبلاً نوشته شده بود و در اردیبهشت 1324 به ثبت رسید و شخصیت حقوقی یافت و هیئت مدیره آن بکار و فعالیت پرداخت تا موجبات پیشرفت موسیقی ملی و اشاعه این هنر را فراهم آورد. یکی از اقداماتش با تصویب وزارت فرهنگ، تأسیس چند کلاس آزاد مجانی برای تعلیم موسیقی بود. در محل هنرستان عالی موسیقی تا جوانانی که استعداد و قریحه خوب دارند و دسترسی به هنرآموزان باهنر پیدا نمی کنند می پذیرفت استفاده نمایند. کلاس های مزبور از این قرار بود:

1- کلاس سنتور به هنرآموزی حبیب سماعی.

2- کلاس تار به هنرآموزی موسی معروفی و عبدالعلی وزیری.

3- کلاس ضرب به هنرآموزی حسین تهرانی.

4- کلاس ویولن به هنرآموزی ابوالحسن صبا.

5- کلاس پیانو به هنرآموزی جواد معروفی.

این کلاسها که چند سالی دایر بود کمک شایسته ای به پیشرفت نوازندگان کرد و اغلب کسانی که هم اکنون کار نوازندگی دارند از تربیت یافتگان کلاسهای مزبور هستند، ولی کلاس سنتور بعد از چند ماه بهم خورد چون حبیب سماعی مراقبت زیادی نداشت.»

یکی از آرزوهای اعضای انجمن موسیقی ملی این بود که از خود دارای محلی مناسب با ساختمان مخصوص باشند که کنسرتها را در سالن آن بدهند. نخست در صدد اجاره محلی برآمدند، ولی خانه ای که دارای تالار بزرگ باشد پیدا نکردند یا اگر بود نامناسب بود و مال الاجاره آن هم خیلی گران می شد. سلیمان سپانلو که از اعضای انجمن بود حاضر شد خانه خود را در خیابان هدایت در اختیار انجمن بگذارد که در فضای آن یک سن تابستانی ساخته شود. نقشه سن مزبور توسط مهندس منوچهر دولتشاهی عضو انجمن کشیده شد، و چنین پیش بینی گردید که از اول خردادماه 1324 کنسرت های اختصاصی انجمن در آنجا داده شود و باشگاه موسیقی هم در همان محل تأسیس شود.

برای تهیه اعتبار جهت ساختمان سن و خرید لوازم باشگاه در نظر گرفته شد که کنسرت مجللی در باشگاه افسران توأم با شب نشینی داده شود.

برنامه کنسرت تهیه شد و در 19 اردیبهشت ماه سال 1325 عملی گردید. در این کنسرت علاوه بر آهنگهای دیگر چند قسمت جالب هم تهیه شد. یکی این که استاد علینقی وزیری با نواختن تار بر رونق کنسرت افزود. دیگر اینکه سرکیس جانبازیان استاد بالت با شاگردان هنرستان خود چند رقص و بالت اجرا نمود. این آهنگ در روی یکی از غزلیات شاعر معاصر شهریار ساخته شد:

     آمدی جانم به قربانت ولی حالا چرا                             بی وفا حالا که من افتاده ام از پا چرا

موضوع قابل توجه دیگر اینکه محمد باقری عضو انجمن، سنتوری ساخته بود که مثل قانون دارای خرکهائی بود که تغییر کوک ساز را آسان می کرد و تغییر مقام و مایه با آن ترتیب به سهولت انجام میگرفت. دخترش پریچهر باقری نیز نواختن این ساز را خوب فراگرفته بود.

از درآمد کنسرت و شب نشینی مزبور سن تابستانی انجمن ساخته شد و باشگاه نیز دایر گردید و از آن پس کنسرتهای ماهی دوبار انجمن در این محل داده شد.

علاوه بر کنسرت های اختصاصی که ماهی دو مرتبه برای اعضای انجمن داده می شد، در دوره ای که انجمن فعالیت داشت، کنسرتهای دیگری نیز داده است که بطور خلاصه به آنها اشاره می شود:

1- کنسرت در جامعه فارغ التحصیل های دانشسرای عالی در دوم اردیبهشت 1324.

2-کنسرت به افتخار کنگره پزشکی ایران در شانزدهم تیرماه 1324 در سالن تماشاخانه تهران که هنرمندان هنرستان بالت سرکیس جانبازیان و چند تن از هنرپیشگان تماشاخانه تهران زیر نظر غلامعلی فکری، کارگردان معروف با شرکت بانو ملوک ضرابی در نمایش نامه "حرم شرقی" در این برنامه نیز شرکت داشته اند.

3- شرکت ارکستر انجمن در برنامه جشن سالانه فرهنگ در شانزده مهرماه 1324.

4- شرکت در برنامه جشن سالانه تأسیس و استقلال دانشگاه در پانزده بهمن ماه 1324، آهنگ "دیلمان" و چهار مضراب "دشتی" که توسط جواد معروفی برای ارکستر آماده شده بود، اولین بار در این کنسرت اجرا شد و بسیار جلب توجه کرد.

5- شرکت در برنامه کنسرت به نفع دارالتأدیب در شانزدهم خردادماه 1325.

6- شرکت در جشن آغاز دومین سال کانون کارمندان لیسانسه دولت در تالار دانشکده حقوق، در بیستم اسفندماه 1325 که در این برنامه علاوه بر عبدالعلی وزیری که همواره در کنسرتها شرکت داشتند، آواز دلپذیر بنان نیز بر رونق کنسرت افزود.

7- کنسرت در سالن انجمن برای ذکر خدمات انجمن به هیئت دولت و جلب توجه آنان که از این مؤسسه پشتیبانی کنند در ششم اردیبهشت ماه 1326.

برنامه این کنسرت بسیار متنوع بود و یکی از بهترین کنسرت های انجمن به شمار می آمد که برای تهیه آن زحمت بسیار کشیده شد. در قسمتی از کنسرت برنامه ای اجرا شد که "یادی از گذشته" نام داشت و شامل آواز بنان همراه با ویولن ابوالحسن صبا و پیانوی مرتضی محجوبی و تار لطف الله مجد و ضرب حسین تهرانی بود. دستگاه شور با یکی از تصنیف های عارف خوانده شد و بعد از سالها که نام عارف فراموش شده بود، یادی از او به میان آمد.

8- بنابه مقتضای جمعیت دوستداران فرهنگ فرانسه، انجمن موسیقی در هفتم اردیبهشت همان سال کنسرتی در سالن انجمن موسیقی ترتیب داد که شنوندگان ایرانی بیشتر از خارجیان بودند.

9- کنسرت انجمن به نفع پرورشگاه خیریه بانوان در بیست آذرماه 1326 در تالار فرهنگ.

10- کنسرت انجمن به مناسبت جشن هفت روزه شیر و خورشید سرخ ایران در تالار فرهنگ در ششم آبانماه همان سال.

11- کنسرت به یاد حافظ (29 اردیبهشت 1327) در سالن سینما رکس، این کنسرت برنامه جالبی داشت که تار تنهای استاد علینقی وزیری از قسمت های مهم آن بود، ضمناً برای اولین بار ملکه هنر (حکمت شعار) دو قطعه از ساخته های وزیری را به نام "غم مخور" و "دلتنگ" با آوازی دلنشین بخواند و عبدالعلی وزیری در نقش حافظ با خواندن آهنگ "نیمشب" هنرنمایی کرد.

12- کنسرت در هشتم مهرماه 1327 با برنامه مخصوص، در این برنامه نیز ملکه هنر دو قطعه یکی بنام "شکایت نی" و "می ناب" خواند شد.

13- کنسرت در سالن انجمن در تاریخ پانزدهم خردادماه 1328 که به مناسبت آغاز ششمین سال تأسیس انجمن داده شد. بنان آهنگ "مشتاق و پریشان" اثر وزیری و ملکه هنر هم قطعه "نا امید" را از وزیری به سبک شیوایی خواندند که در حضار اثر مطلوب گذاشت.

14- کنسرت در سالن انجمن در 29 دی 1328، در این شب دوشیزه طلیعه کامران برای اولین بار در حضور جمع سنتور نواخت و مورد تحسین قرار گرفت. او از شاگردان حبیب سماعی بود که بعد از آن استاد، هنر خود را نزد استادان دیگر مانند ابوالحسن صبا و حسین تهرانی تعقیب کرد و ترقی شایان نمود.

15 کنسرت برای جامعه فرهنگیان در تاریخ بیستم بهمن 1328 در تالار فرهنگ. چون وزارت فرهنگ با تأسیس هنرستان موسیقی ملی موجب بقای انجمن موسیقی ملی را فراهم کرد، هیئت انجمن مخصوصاً در این برنامه شرکت کرد تا از مساعدت فرهنگ تشکر کند و ضمن سخنرانی مختصری نیز این مطلب گفته شد.

هنرستان موسیقی ملی

هنرستان موسیقی ملی در مهرماه سال 1328 شمسی طبق اساسنامه ای که در شهریور ماه همان سال در ششصد و نود و هشتمین جلسه شواری عالی فرهنگ وقت به تصویب رسیده بود تحت نام "هنرستان موسیقی ملی" رسماً تشکیل گردید.

چگونگی تأسیس هنرستان موسیقی ملی

انگیزه تأسیس این هنرستان قبل از هر چیز نیاز بوده است که در آن روزگار نسبت به موسیقی ملی احساس میشده است. توضیح آنکه در هنرستان عالی موسیقی "کنسرواتور" موسیقی کلاسیک غربی و موسیقی ملی هر دو تدریس می شده است، برای جمعی از استادان این فکر پیش آمده بود که این دو نوع موسیقی در کنار یکدیگر و در یک محیط با توجه به خصوصیات متفاوت سازگار نیست، بنابراین جدائی و تشکیل هنرستان دیگری را در فکرها تقویت میکرد.

در چنین اوضاع و احوالی ناگهان به علت تغییرات سیاسی در نظام اجرائی کشور، مسئولیت اداره موسیقی کشور و هنرستانهای موسیقی که زیر نظر زنده یاد استاد علی نقی وزیری قرار داشت به شخص دیگر واگذار گردید که نسبت به موسیقی ملی نظر مساعدی نداشت و یا به قولی بیگانه بود، نتیجه آن شد که موسیقی ملی از برنامه های هنرستان مذکور حذف گردیده و همه استادان مربوطه از کار برکنار و یا بکارهای دفتری گمارده شوند.